Pierwsza liga piłki nożnej to poziom, na którym zmagają się najlepsze polskie kluby. Jest to arena pełna napięcia, rywalizacji i niezapomnianych momentów, które przyciągają miliony fanów na stadiony i przed telewizory. W naszym artykule przyjrzymy się bliżej tej klasie rozgrywek w polskiej piłce nożnej.
I liga w piłce nożnej w Polsce
Druga co do ważności liga w rozgrywkach piłkarskich mężczyzn w Polsce to I liga. Do sezonu 2007/2008 była ona znana jako II liga. Cykl rozgrywek, obejmujący system meczów domowych i wyjazdowych, jest przeznaczony dla 18 polskich klubów piłkarskich. Dwa najlepsze zespoły z I ligi awansują bezpośrednio do Ekstraklasy, podczas gdy drużyny z miejsc 3-6 rywalizują o awans w barażach. Najgorsze trzy drużyny są relegowane do II ligi w piłce nożnej.
Zarządzana od początku przez Polski Związek Piłki Nożnej, liga ta obejmuje kluby zgromadzone w stowarzyszeniu Pierwsza Liga Piłkarska (PLP). Od lutego 2017 do czerwca 2018 liga była znana jako Nice 1 Liga. Od sezonu 2018/2019 liga nosi nazwę Fortuna 1 Liga, co wiąże się z faktem, iż 17 lipca 2018 roku sponsorem tytularnym rozgrywek została firma Fortuna Online Zakłady Bukmacherskie Sp. z o.o.
Historia I ligi w piłce nożnej
Krajowa klasa B
W 1913 i 1914 roku zainicjowano dwie serie piłkarskich mistrzostw Galicji, nazywanych mistrzostwami klasy A, w których uczestniczyły cztery najlepsze polskie zespoły futbolowe z czasów zaboru austriackiego.
W tym samym czasie, dla pozostałych 20 polskich drużyn działających na terenie Galicji, zorganizowano rozgrywki klasy B. Pomimo że to nie była typowa liga i zwycięzca nie zdobywał promocji do klasy A, to właśnie od tego momentu można zacząć mówić o hierarchii w polskim futbolu i uznać te rozgrywki za pierwsze w historii polskiej piłki nożnej zawody na drugim poziomie.
W 1921 roku, podczas nieligowych Mistrzostw Polski, utrzymano podział na dwie klasy. Zwycięzcy regionalnych klas A rywalizowali o tytuł mistrza Polski, natomiast dla słabszych drużyn, zwycięzców klas B, zorganizowano wspólne finały. Wzięły w nich udział 4 zespoły: Cracovia II, Pogoń II Lwów, AZS Warszawa i Union Łódź, z których najlepszym okazał się zespół rezerwowy Cracovii. Z przyczyn finansowych, w następnych latach zaniechano ich organizacji.
Turnieje barażowe (okres międzywojenny)
Propozycje powstania klasy przejściowej między Ekstraklasą a mistrzostwami okręgów (rozgrywkami na poziomie regionalnym) pojawiały się od czasu do czasu w okresie międzywojennym, ale nigdy nie zostały w pełni zrealizowane. Idea została po raz pierwszy zaproponowana w Przeglądzie Sportowym 2 listopada 1929, ale nie zyskała poparcia wśród central piłkarskich, co skłoniło do zaprzestania dalszych starań. Koncepcja została ożywiona ponownie prawie dekadę później, kiedy to 26 września 1937 w Częstochowie odbyła się konferencja reprezentantów ośmiu klubów A-klasowych, w trakcie której dyskutowano na temat utworzenia ligi II na szczeblu krajowym. Reprezentowali ją delegaci z:
- Brygady Częstochowa,
- Dębu Katowice,
- Gryfa Toruń,
- Rewery Stanisławów,
- Strzelca Janowa Dolina,
- Śmigłego Wilno,
- Unii Sosnowiec,
- WKS Grodno.
Nieobecni byli jednak przedstawiciele czterech dodatkowych drużyn, które były zaproszone:
- HCP Poznań,
- Naprzód Lipiny,
- Podgórze Kraków,
- Union Touring Łódź.
Podczas konferencji omawiano koncepcję utworzenia klasy B na szczeblu krajowym, z udziałem wymienionych 12 klubów. Pomimo tego, plany nie doszły do skutku.
Awansowanie do Ekstraklasy w okresie międzywojennym było skomplikowanym procesem, wymagającym najpierw zwycięstwa w lokalnej A-klasie, następnie konfrontacji z mistrzami A-klas z sąsiednich województw, aby wyłonić mistrza makroregionu. Ostatecznym krokiem były baraże na szczeblu krajowym, w których uczestniczyli czterej mistrzowie makroregionów: Polski płd.-zach., Polski płd.-wsch., Polski płn.-zach. oraz Polski płn-wsch. Tylko dwa kluby z tej grupy uzyskały awans do Ligi.
Jesienne baraże 1937 roku były przykładem tego procesu. Zwycięzca warszawskiej A-klasy, Polonia Warszawa, spotkał się najpierw z mistrzami sąsiednich okręgów – Gryfem Toruń, HCP Poznań oraz Union-Touring Łódź, a po wygraniu tego turnieju, został mistrzem Polski północno-zachodniej.
W barażach na szczeblu krajowym warszawiacy rywalizowali ze Śmigłym Wilno (mistrz płn.-wsch. Polski), Unią Lublin (mistrz płd.-wsch. Polski) oraz Brygadą Częstochowa (mistrz płd.-zach. Polski). Z tej grupy czterech drużyn, do Ekstraklasy sezonu 1938 awansowały Polonia oraz Śmigły, które zastąpiły spadkowiczów – Garbarnię Kraków oraz Dąb Katowice.
Początek rozgrywek – rok 1949
Pierwsze konkretne plany uformowania pełnoprawnej II ligi w Polsce ujrzały światło dzienne w 1947 roku. Już rok później, podczas 31. Walnego Zgromadzenia PZPN, które odbyło się w Warszawie 14 i 15 lutego 1948 roku, przedstawiciele z Gdańska próbowali przeprowadzić projekt jej utworzenia. Spotkali się jednak ze sprzeciwem działaczy z najważniejszych ośrodków piłkarskich w Polsce (Warszawa, Łódź, Kraków, Śląsk), co zmusiło do odłożenia tej koncepcji do kolejnego spotkania. W rezultacie, podczas 32. Nadzwyczajnego Walnego Zgromadzenia PZPN w Warszawie, 30 maja 1948 roku, oficjalnie powołano do życia II ligę państwową (jak ją wówczas nazywano), która miała składać się z 18 drużyn rywalizujących w jednej grupie.
Na przeddzień oficjalnego startu, 19 lutego 1949 roku, PZPN zdecydował o zwiększeniu liczby klubów do 20, podzielonych na dwie grupy: północną i południową (po 10 drużyn w każdej). Inauguracyjne spotkania (łącznie 10 meczów) rozegrano 20 marca 1949 roku. Pierwszą bramkę strzelił Józef Kokot, zawodnik Naprzodu Lipiny, w meczu przeciwko Błękitnym Kielce. Pierwszymi triumfatorami ligi zostały: Garbarnia Kraków (w grupie północnej) i Górnik Radlin (w grupie południowej), które awansowały do Ekstraklasy.
Oficjalnie jednak tytuł mistrza II ligi przyznano tylko Górnikowi Radlin, który po emocjonującym trójmeczu barażowym pokonał drużynę z Krakowa (4:2, 0:2 i 4:3). Pierwszymi królami strzelców II ligi zostali: Mieczysław Nowak (Garbarnia Kraków) w grupie północnej z 24 bramkami (później uznany za króla strzelców całego sezonu) oraz Franke (Górnik Radlin) w grupie południowej z 19 golami. Mniej prestiżowe miano pierwszych drużyn, które spadły z ligi, przypadło: Ognisku Siedlce i PTC Pabianice (w grupie północnej) oraz Błękitnym Kielce i Pafawagowi Wrocław (w grupie południowej).
Różne formaty rozgrywek
W latach następnych, II liga polska wielokrotnie przechodziła transformacje – była organizowana w jednej, dwóch, a nawet czterech grupach (jedynie w latach 1951–1952). Podjęto decyzję 4 lutego 1951 o reorganizacji II ligi polskiej na podobieństwo radzieckiego modelu, dając każdemu z 17 nowo utworzonych województw możliwość posiadania co najmniej jednego zespołu w tej klasie.
W sezonie 1951 wystąpiły w tych rozgrywkach aż 32 drużyny (po 8 zespołów w każdej z 4 grup), co było bezprecedensowym wydarzeniem. Przed sezonem 1952, liga została powiększona o kolejne 8 drużyn, co doprowadziło do rekordowej liczby 40 drużyn. Jednak różnice w poziomie sportowym były tak znaczące, że po roku zrezygnowano z tego pomysłu i do sezonu 1953 dopuszczono tylko 14 ekip. Wycofanie prawie 1/3 wcześniejszego składu, doprowadziło do utworzenia III ligi w piłce nożnej.
Zgodnie z uchwałą z 16 lutego 1957, II liga polska została powiększona do 24 drużyn (ponownie podzielonych na dwie grupy) od sezonu 1957. Kolejna zmiana miała miejsce przed sezonem 1961, kiedy to 18 lutego 1961 obie grupy połączono w jedną 18-zespołową, a po roku znowu podzielono na dwie grupy (każda z nich licząca 8 zespołów). Ta reforma miała logiczne uzasadnienie, ponieważ podczas 47. Walnego Zgromadzenia PZPN, które miało miejsce w Warszawie 17 i 18 lutego 1962, podjęto decyzję o przejściu z systemu „wiosna-jesień” na europejski model „jesień-wiosna”. Pierwsza kolejka nowego systemu (inaugurująca sezon 1962/1963) została rozegrana 11 sierpnia 1962. Od tego momentu, w jednej grupie II ligi polskiej występowało niezmiennie 16 klubów. Niezmienność tego ustawienia przez następne 11 sezonów jest dowodem na to, że przemyślane koncepcje są znacznie bardziej trwałe niż „genialne” przebłyski.
27 czerwca 1973, w atmosferze euforii spowodowanej świetnymi występami reprezentacji Polski pod wodzą Kazimierza Górskiego, Prezydium PZPN podjęło uchwałę o dwukrotnym powiększeniu II ligi polskiej (dwie grupy po 16 drużyn) od sezonu 1973/1974. W taki sposób, i z niezmienną liczbą drugoligowców (łącznie 32), grano przez kolejnych 16 sezonów (do sezonu 1988/1989), zmieniając jedynie oznaczenia grup (raz „północ-południe”, oraz „wschód-zachód”).
Dopiero w 1989, na fali przemian ustrojowych w kraju, postanowiono także zreformować krajową piłkę nożną. W ten sposób od sezonu 1989/1990, II liga polska liczyła 20 klubów, które grały w jednej grupie. Ten eksperyment przetrwał zaledwie dwa lata (do sezonu 1990/1991) i od sezonu 1991/1992 wrócono do gry w dwóch grupach (tym razem już 18-zespołowych).
Czytaj też: Jakie są ligi w piłce nożnej.
I liga w piłce nożnej – od roku 2009 do teraz
Zasady dotyczące awansów i degradacji w lidze uległy zmianie w sezonie 2009/2010. Od tego czasu, dwie czołowe drużyny awansowały bezpośrednio do Ekstraklasy, a cztery najniżej sklasyfikowane spadały do II ligi. Od sezonu 2014/2015 wprowadzono mechanizm, który pozwalał 15. drużynie na utrzymanie w I lidze poprzez rozegranie dwóch meczów barażowych z 4. zespołem II ligi. Jednak od sezonu 2018/2019 zrezygnowano z barażów, co oznaczało, że 15. miejsce w I lidze gwarantowało utrzymanie bez barażów.
W I lidze gra 18 drużyn, każda rozgrywa 34 kolejki ligowe. Wymogiem do gry w lidze jest posiadanie licencji od PZPN na dany sezon. Do wymogów licencyjnych należy m.in. posiadanie oświetlenia stadionu, a od 2020 roku także podgrzewanej murawy.
Od sezonu 2019/2020 zaszła kolejna istotna zmiana. Do Ekstraklasy awansować mogą teraz aż 3 kluby – dwie czołowe drużyny bezpośrednio, a drużyny z miejsc 3–6 rozgrywają między sobą mecze barażowe. Nadal z ligi degradowane będą trzy drużyny.
Pierwsza Liga Piłkarska
Pierwsza Liga Piłkarska (PLP) to stowarzyszenie zrzeszające kluby piłkarskie I ligi, której głównym celem jest współpraca i rozwijanie relacji między klubami, zwłaszcza w aspekcie podejmowania decyzji kluczowych dla funkcjonowania rozgrywek. Ponadto, PLP promuje I ligę i dąży do zwiększenia zainteresowania rozgrywkami wśród zarówno obecnych, jak i potencjalnych fanów futbolu.
Kluby I ligi są mocno związane z lokalnymi społecznościami: są one integralną częścią społeczności lokalnych, starając się przyciągać rodziny na trybuny, a jednocześnie prowadzą szkolenia piłkarskie dla najmłodszych. Kluby te zazwyczaj tworzą również Kluby Biznesu, które angażują przedstawicieli miejscowego biznesu. Kluby I Ligi odgrywają istotną rolę w działalności charytatywnej i aktywnie uczestniczą w życiu lokalnych społeczności.
Wymogi licencyjne w I lidze w piłce nożnej
Od sezonu 2018/19, kluby uczestniczące w tej lidze muszą spełniać określone kryteria dotyczące infrastruktury.
Kryteria dla stadionów
- przynajmniej 2000 miejsc siedzących (w tym co najmniej 500 pod zadaszeniem),
- oświetlenie o natężeniu nie mniejszym niż 1200 lx,
- system kamer do monitoringu.
Kryteria dla obiektów treningowych
W tym zakresie kluby muszą posiadać następującą infrastrukturę:
- dwa pełnowymiarowe boiska treningowe, o wymiarach zgodnych z wymiarami głównego boiska lub o szerokości co najmniej 60 m i długości co najmniej 100 m,
- jedno pełnowymiarowe boisko ze sztuczną trawą, które zostało zatwierdzone do użytku przez odpowiedni Wojewódzki ZPN.
